1. Cadizko Konstituzioa
Fernando VII.a,
Jainkoaren graziaz eta
Espainiako monarkiaren konstituzioaz Espainiako errege denak eta, haren
faltan eta gatibutasunean, Gorte
Nagusiek eta bereziek izendatutako Erregetzako erregeordetzak,
honako hau ikusi eta ulertzen duzuen guztioi jakinarazten dizue: Gorte beraiek
honako hau agindu eta berretsi
dutela:
1. art. Espainiako nazioa bi hemisferioetako espainiar guztien batasunada.
3. art. Subiranotasuna nazioan dago eta, arrazoi beragatik, nazioari bakarrik dagokio funtsezko legeak ezartzeko eskubidea.
8. art. Espainiar ororen betebeharra da estatuko gastuetan bere ondasunen arabera laguntzea.
12. art. Espainiako erlijioa katoliko, apostoliko eta erromatarra da eta izango da, egiazkoa den bakarra. Nazioak lege jakintsu eta bidezkoekin babesten du eta beste edozein praktikatzea debekatzen du.
14. art. Espainiako gobernua monarkia moderatu heredagarria da.
15. art. Legeak egiteko ahalmena Gorteek eta erregeak dute.
16. art. Erregeak du legeak betearazteko ahalmena.
17. art. Auzi zibil eta kriminaletan legeak aplikatzeko ahalmena legeak ezarritako auzitegiek dute.
371. art. Espainiar guztiek dute euren ideia politikoak idatzi, inprimatu eta argitaratzeko eskubidea, argitalpenaren aurreko lizentzia, berrikuspen edo onarpenik gabe, legeak xedatutako mugapen eta erantzukizunen pean.
1. art. Espainiako nazioa bi hemisferioetako espainiar guztien batasunada.
3. art. Subiranotasuna nazioan dago eta, arrazoi beragatik, nazioari bakarrik dagokio funtsezko legeak ezartzeko eskubidea.
8. art. Espainiar ororen betebeharra da estatuko gastuetan bere ondasunen arabera laguntzea.
12. art. Espainiako erlijioa katoliko, apostoliko eta erromatarra da eta izango da, egiazkoa den bakarra. Nazioak lege jakintsu eta bidezkoekin babesten du eta beste edozein praktikatzea debekatzen du.
14. art. Espainiako gobernua monarkia moderatu heredagarria da.
15. art. Legeak egiteko ahalmena Gorteek eta erregeak dute.
16. art. Erregeak du legeak betearazteko ahalmena.
17. art. Auzi zibil eta kriminaletan legeak aplikatzeko ahalmena legeak ezarritako auzitegiek dute.
371. art. Espainiar guztiek dute euren ideia politikoak idatzi, inprimatu eta argitaratzeko eskubidea, argitalpenaren aurreko lizentzia, berrikuspen edo onarpenik gabe, legeak xedatutako mugapen eta erantzukizunen pean.
Cadizen, 1812ko
martxoaren 19an
CADIZKO
KONSTITUZIOA
a) Testuaren jatorria,mota,edukia,egilea,
,data,jasotzailea ,kokapena,asmoa.
CADIZKO KONSTITUZIOAREN IRUZKINA
a. Testuaren kokapena (testu
mota,egilea, jasotzaileak, garaia):.
1812ko Konstituzioko
zenbait artikulu dira. Konstituzio hori Cádizko Gorteek aldarrikatu zuten,
1812ko apirilaren 19an. Testu hori jotzen da Espainiako lehen konstituziotzat;
izan ere, Baionako Estatutua, berez, gutun aitortua izan zen. Testu juridikoa
da, beraz.Testua historikoa da eta espainiako nazioari zuzenduta dago.
Definizioak:
Konstituzioa:Estatu baten oinarrizko legea:gobernu mota ,eskubideak eta askatasunak arautzen ditu.
Gorteak:botere legegilea duen ganbera eta gizonezko sufragioz hautaturiko diputatuek osatzen dute.
monarkia
konstituzionala:Estatu bateko burua erregea izatea baina konstituzioaren legepean.Bere boterea betearalea eta legegilearen zatia.
Herriaren burujabetasuna:
Botere banaketa,
Gizonezkoen sufragio unibertsala,
b)Testuaren
ideia nagusiak :
b.Testuaren analisia: testuaren oinarrizko ideiak nabarmentzea:
1812ko Konstituzioak
384 artikulu ditu. Elizako diputatuen eraginagatik eta Espainiako tradizioan
erlijioak izandako garrantziagatik, konstituzio horretan Estatuaren
konfesionaltasuna aldarrikatzen da (12. art.), eta «beste edozein erlijio
praktikatzea» debekatzen da. Testu horretan hautatutako artikuluetan, sistema
konstituzionalaren oinarrizko printzipio hauek ageri dira:
· Subiranotasuna
nazioari dagokio, eta banaezina da (1., 2. eta 3. art.).
· Oinarrizko eskubide
eta askatasunen defentsa (4. eta 13. art.).
· Legearekiko
berdintasuna eta Estatuaren gastuetarako ekarpenak egiteko betebeharra (8.
art.).
· Gobernu mota: monarkia
konstituzional «moderatua» (14. art.).
· Botereen banaketa:
Gorteak eta erregea -Iegegilea-, erregea -betearazlea- eta justizia-auzitegiak
-judiziala- (15., 16. eta 17. art.).
· Estatuaren
konfesionaltasuna: erlijio katolikoa soilik onartzen da
(12.art.).
1. tituluan -Espainiako Nazioa eta espainiarrak-, hau aldarrikatzen zen: subiranotasun nazionala; botereen banaketa; eta
oinarrizko eskubide politikoak, hala nola askatasun zibila, prentsa-askatasuna
eta jabetza -eskubidea. Eskubide horiek «bi hemisferioetako» espainiarrei zegozkien,
hau da, Amerikakoei ere bai. Monarkia oinordetzakoa zela ezartzen zen, baina
ez absolutua: erregeak konstituzioaren zina egin eta bete egin behar zuen;
horrek haren botereak mugatzen zituen.
Konstituzio horretan,
beste alderdi garrantzitsu bat jaso zen: ordezkaritza probintzia bakoitzeko
biztanle kopuruaren araberakoa zen, ez estamentuen araberakoa. Sufragioa,
bestalde,gizonezkoen unibertsala zen. Horrez gain, banaketa probintzien arabera
egitea eta probintzia-diputazioak eratzea aurreikusten zen.
c-
Testuinguruan jartzea: testua bere prozesu
historikoan
ezartzea:
TESTUAREN GARAIA
Zein da bukatzen den garaia eta hasten den berria?
Gorteak 1810eko irailean zabaldu ziren. Orduan hasi zen Antzinako Erregimenaren krisia. Fernando VI Ia bitan saiatu zen Cádizen urte horretan hasitako iraultza geldiarazten. Baina 1833an erregea hil zenean, han egindako erreforma-programa sendotu egin zen.Honek erregimen liberalaren lehenengo urratsa suposatu zuen.Liberalismoaren bidez monarkia konstituzionala,botere banaketa ,gizarte berdintsua eta ekonomiaren askatasuna ezartzea ekarri zuen.Guzti hori Ilustratuen ideiak gauzatzea baino ez zen izan
ZERGATIAK
Nork hartzen du erregearen ordezkaritza?
Batzorde Zentral Gorenak hasieran eta gero,Erregetzaren Erregeordetzak.
Batzorde Zentral Gorenak hasieran eta gero,Erregetzaren Erregeordetzak.
Antzinako
Erregimenaren krisia
1808ko maiatzean
Independentzia Gerra hasi zenean, herrietako eta probintzietako juntak eratzen
hasi ziren. Frantsesen aurkako erresistentzia antolatzeko sortu baziren ere,
berehala botere handia lortu zuten, eta afera publikoak kudeatzen zituzten.
Probintzietako Juntek ordezkariak bidali zituzten, Junta Zentral Gorena
eratzeko; Junta Zentral horrek junten defentsarako ekintzak koordinatzeko eta
herrialdea gobernatzeko funtzioa zuen. Baina ez zen gai izan gerra zuzentzeko,
eta ez zuen Gorteetarako deia egin, nazioaren ordezkariek beren antolamenduaz
eta etorkizunaz erabakitzeko.
Independentzia Gerra: hasiera, bilakaera eta ondorioak
Nor
izan zen erregea garai honetan? Zer gertatzen zaio?
Karlos IV.aren
monarkiak arazoak zituen, eta herrialdeko egoera ezegonkorra zen. Hori baliatuta, 1808an Napoleonek Espainia inbaditu, tronua
bereganatu, eta herrialdea anexionatu zuen; gainera, Europan zehar hedatzen
jarraitzeko asmoa zuen. Napoleonek Baionara joateko eskatu zien Karlos lV.ari
eta Fernando Vll.a oinordekoari; abdikatu egin zuten biek. Napoleonek anaia
izendatu zuen Espainiako errege:
Josef La. Baionan
Gorteetarako deia egin zuen, errege berria hura zela berresteko eta
Espainiarako konstituzio bat egiteko. Orduan, milaka frantses soldadu Espainia
okupatzen hasi ziren.
Zeintzuk dira aldi
berean ematen diren gertaerak?
Independentzia gerra
Baionako abdikazioen
ostean, frantsesen aurkako altxamenduak hasi ziren, klase pribilegiodunek ez baitzuten gaitasunik
izan botere hutsunea kudeatzeko eta herrialdea antolatzeko. Herri xehearen
klaseek juntak eratu zituzten, hasieran herrietan, altxamendua antolatzeko.
Junten funtzio nagusia armamentua kudeatzea eta defentsa antolatzea zen, baina
berehala eguneroko aferetan esku hartzen hasi ziren, ez baitzegoen haien
gaineko agintaritzarik. Lehenengoz, afera publikoak herritarren esku zeuden,
eta subiranotasun nazionala gauzatu zen, Gorteek beren lehen dekretuan
aldarrikatutakoari jarraituz.
Espainia frantsesen
mende egon zen bitartean erakunde berri horiek eratu izana funtsezkoa izan zen
herrialdeko bilakaera politikorako. Izan ere, gerra-egoeran eta erakundeen
krisialdi horretan, herri oinarriko erakunde-sistema eraiki zen, behetik gora,
herritarren borondatea kontuan hartuta. Tokiko juntek lehenik eta probintzietakoek
gero zergak bildu zituzten, dirua sortu zuten eta eguneroko bizitzako afera
ugari kudeatu zuten, Independentzia Gerraren garaian. Beraz, subiranotasun osoz
jokatu zuten, eta jabetzen ziren nazioaren botere subiranoa gauzatzen ari
zirela.
Espainiaren mendeko Amerikako kolonien emantzipazio-prozesuaren hasiera.
Amerikako kolonien emantzipazio-prozesuaren aurrekari nagusiak bi izan ziren: Estatu Batuen independentzia (1776-1783) eta 1789ko Frantziako Iraultza. Kreolek -espainiarren Amerikako ondorengoak bere egin zuten bi prozesu horietan sortutako pentsamendu iraultzailea. XVIII. mendearen amaieratik aurrera, ezinegona areagotu egin zen kolonietan, erreforma fiskalengatik eta kreolak kargu publikoetatik kanpo uzten zituztelako.
Kreolen gutxiengo batek soilik zekien ideia liberalen berri. Baina 1808an Espainian izandako gertaeren ondoren, sortu berri zen mugimendu iraultzaileak indarra hartu zuen; mugimendu hori ez zen bateratua izan, baina urte gutxian, Amerika osoan hedatu zen; Caracasko eta Buenos Airesko kabildoak izan ziren lehenak independentzia aldarrikatzen. Mexikon, ordea, gizarte-iraultza egin nahi izan zuten, eta berehala erreprimitu zuten. Antillek, berriz, Espainiako Koroarekiko leial izaten jarraitzea erabaki zuten. Amerikako gainerako lekuetan, pixkana, bat egin zuten metropoliaren aurkako borroka horretan, eta 1824ra arte iraun zuen.
Egile batzuen ustez, gerra hori porrot egindako iraultza izan zen; izan ere, gizarte-desberdintasunak eta gutxiengo kreolaren menderakuntzak bere horretan iraun zuten. Kreolek hiru helburu lortu nahi zituzten: independentzia politikoa, erregimen errepublikanoa eta merkataritzarako askatasuna; haien ikuspegitik, beraz, iraultza arrakastatsua izan zen.
Non biltzen dira eta zein da diputatuen joera politiko nagusia?
Diputatuak hautatzea eta Cádizeraino iristea oso konplexua izan zen; horregatik, une hartan Cádizen zeuden hainbat probintziatako pertsonak hautatu zituzten diputatuak ordezkatzeko; haietako asko Iiberalak ziren,ilustratuak eta absolutista ugari ere bazeunden.
Zeintzuk dira ezabatzen diren legeak edo...?
Inkisizioa,jaun feudalen eskubideak....
Inkisizioa,jaun feudalen eskubideak....
Zein da
ezartzen duten ideologia politiko hura eta adierazi bere ezaugarriak
Liberalismoa da eta bere ezaugarri nagusiak konstituzioarenak dira
Zeintzuk
dira konstituzioaren ezaugarriak?
•
Gorteen lan nagusia 1812ko Cadizko
Konstituzio zabala idaztea izan zen eta
bere
oinarriak
hauek ziren:
nazioaren
burujabetasuna (Gorteetan ordezkatua)Nazioa:legedi berdinaren menpekoak nazioa
osatzen dute.Hauteskundeetan gauzatzen da:diputatuak hautatuz aginpide banaketa -aginpide betearazlea
(erregea), legegilea (Gorteak+erregea) eta judiziala (justizia epaitegiak).
Gobernu mota:
monarkia konstituzional «moderatua» da.
Ordezkaritza
eskubidea gizonezkoentzako zeharkako sufragio unibertsalez aukeratutako
diputatu batzuek eskuratu zuten.
Eskubide eta
askatasunak:legearen aurreko berdintasun juridikoa, inprimatze askatasuna
hezkuntzarako eskubidea.Askatasun ekonomikoa Legearekiko berdintasuna eta
Estatuaren gastuetarako ekarpenak egiteko betebeharra ,Zergak ordaintzea.
Estatuaren
konfesionaltasuna: erlijio katolikoa soilik onartzen da eta hau diputatu
absolutistek inposatu zuten.
Ez zion aipamenik egiten foru erregimenari, ez
zituen foruak ez berresten ez indargabetzen.
Definizioak:konstituzioa: ,Herriaren burujabetasuna: botere banaketa,gizonezkoen sufragio unibertsala,
Ondorioak
Nola
bukatu zen liberalismoaren esperimentu hau?
Cadizko konstituzioaren ezaugarriak :analisian
Britainia Handiaren laguntzaz gerra 1813ko ValenÇayko Itunaz bukatu zen. Fernando VIIa Espainiara itzuli zen eta Cadizko
Konstituzioari zin egin bazion ere ,gero ezabatu egin zuen .Erabaki horren ondoren Espainiako erreinua
absolutismora itzuli zen.
d. Testuaren garrantzia: kokatzen den
aldi historikoa ulertzeko, testu horrek duen garrantzia adieraztea:
Konstituzio
honek Erregimen Zaharraren
krisiari hasiera eta Erregimen
zaharra bukatzeko eta liberalismoa ezartzeko bidea ireki
zuen.
XIX. mendeko
liberalismoa ezartzeko lehenengo hastapenetan zegoen
eta ,ondoren,zailtasun handiak ekarriko ditu.